Τα χελιδόνια είναι από τα πλέον γνωστά μεταναστευτικά πουλιά που κατακλύζουν από τις αρχές του Μάρτη την χώρα μας αλλά και άλλες Μεσογειακές χώρες προκειμένου να αναπαραχθούν και στις αρχές του φθινοπώρου συγκεντρώνονται κατά δεκάδες εκατοντάδες σε σμήνη και μεταναστεύουν με θεαματικό τρόπο προς τα θερμά κλίματα της Αφρικής, για να επιστρέψουν και πάλι στα γνώριμα εδάφη την επόμενη Άνοιξη, διανύοντας μεγάλες χιλιομετρικές αποστάσεις.
Αξιοθαύμαστο είναι ότι τα πανέξυπνα αυτά πουλιά, επιστρέφουν πάντα στην ίδια φωλιά γνωρίζοντας ότι εκεί θα βρουν τις ιδανικές συνθήκες για την διαβίωσή τους.
Επιστήμονες που έχουν μελετήσει τα πουλιά αυτά, έχουν καταλήξει στο συμπέρασμα ότι διαθέτουν ένα εσωτερικό ρολόι συγχρονισμένο με την κίνηση του ήλιου καθώς και μια μαγνητική πυξίδα και χρησιμοποιώντας τον ήλιο, τα αστέρια και τη σελήνη καταφέρνουν να προσανατολιστούν με ακρίβεια διατηρώντας σταθερή πορεία και αναγνωρίζοντας κάποια τοπικά σημεία αναφοράς, επιστρέφοντας στην δική τους φωλιά.
Ο ερχομός είναι πάντα ευπρόσδεκτος από τους ανθρώπους των πόλεων και διασκεδάζουν πολύ με τα ακροβατικά τους πετάγματα. Λίγες είναι οι περιπτώσεις που οι άνθρωποι καταστρέφουν τις φωλιές τους για να μην λερώνουν τα μπαλκόνια τους! Αναγνωρίζοντας τον ρόλο τους και την σπουδαιότητάς τους στην τροφική αλυσίδα, εφευρίσκουν τρόπους να επιλύουν το πρόβλημα, βάζοντας μια γλάστρα ακριβώς κάτω από την φωλιά!
Οι περισσότεροι άνθρωποι πιστεύουν ότι υπάρχει μόνο ένα είδος χελιδονιού. Όμως η αλήθεια είναι ότι υπάρχουν αρκετά διαφορετικά είδη με τα ιδιαίτερα χαρακτηριστικά τους. Διαφέρουν όχι μόνο στο χρωματισμό του φτερώματος και στο σχήμα τους, αλλά και στον τρόπο που κατασκευάζουν την φωλιά τους καθώς και από τον τόπο που συναντώνται.
Γενικά είναι μικρόσωμα στρουθιόμορφα πουλιά, ιδιαίτερα ευκίνητα, με αεροδυναμική σιλουέτα, με μυτερές φτερούγες, διχαλωτή ουρά, και μικρό ράμφος αλλά μεγάλο στόμα και μικρά πόδια. Και τα δύο φύλα είναι παρόμοια.
Όλα τα είδη κατασκευάζουν με επιδεξιότητα φωλιές από σβόλους λάσπης τους οποίους ανακατεύουν με σάλιο και άλλα υλικά όπως άχυρο. Για την κατασκευή της φωλιάς απαιτούνται από 700 – 1500 σβόλοι περίπου και η κατασκευή της μπορεί να κρατήσει από 6 εως και 18 ημέρες.
Το Σπιτοχελίδονο Delichon urbica είναι το πιο γνωστό είδος, σχετικά μικρόσωμο, με μέγεθος που κυμαίνεται από 13,5-15 εκατοστά, με μαύρα φτερά, γυαλιστερό μπλε-μαύρο σε κορώνα, μανδύα και ώμους, που έρχεται σε αντίθεση με την λευκή κοιλιά και το λευκό ουροπύγιο, πόδια κοντά, που καλύπτονται από λευκά φτερά, κοντή και ελαφρά ψαλιδωτή ουρά. Εμφανίζεται στην χώρα μας από τα μέσα του Φλεβάρη και αναπαράγεται σε αστικές κυρίως περιοχές χτίζοντας την πήλινη φωλιά του σε μπαλκόνια, και γεφύρια. Τα βλέπουμε συχνά να κάθονται κατά σμήνη στα ηλεκτρικά σύρματα.
Το Ορθοχελίδονο Riparia riparia είναι το μικρότερο είδος χελιδονιού, με μέγεθος που κυμαίνεται από 12-13 εκατοστά. Συναντάται κυρίως σε κάθετες αμμώδεις ή χωμάτινες όχθες όπου και σκάβει φωλιές μέχρι και ενός μέτρου βάθος. Το φτέρωμά του είναι μουντό γκριζοκάστανο σε κορώνα μανδύα και πλάτη, με λευκό λαιμό και κοιλιά και καλοσχηματισμένη σκούρα ζώνη στήθους, σκούρα πόδια και ουρά που είναι κοντή αλλά ξεκάθαρα διχαλωτή.
Το Βραχοχελίδονο Ptyonoprogne rupestris είναι ένα ενδημικό είδος που διαχειμάζει στην Νότια Ελλάδα. Προτιμά το υψόμετρο και φωλιάζει σε απότομους γκρεμούς και βράχους. Είναι ελαφρώς μεγαλύτερο από τα δύο προηγούμενα είδη. Έχει ελαφρώς γκριζόλευκο στήθος, γκριζοκαφέ φτέρωμα σε κορώνα, μανδύα, πλάτη και φτερά, ενώ κάτω από τον λαιμό διακρίνονται αχνές γκρίζες γραμμώσεις. Η ουρά είναι σχεδόν τετραγωνισμένη και σκούρα.
To Μιλτοχελίδονο Hirundo daurica είναι από τα πιο μεγαλόσωμα είδη χελιδονιών το μέγεθος του οποίου αγγίζει τα 19 εκατοστά. Φωλιάζει κυρίως σε βουνά και βράχια, αλλά πολύ συχνά συναντάται και σε αστικές περιοχές επιλέγοντας, γέφυρες, κτίρια ή χαλάσματα για να χτίσει την πήλινη φωλιά του. Το ιδιαίτερο χαρακτηριστικό της φωλιάς είναι ότι έχει μια μακριά σήραγγα εισόδου για να προφυλαχθεί από τους εχθρούς του. Έχει μικρή μαυρογάλαζη κορώνα, μανδύα και ώμους, μαύρα μακριά φτερά και μαύρη πολύ μακριά ουρά και ουροπύγιο. Διακρίνεται μια καστανή ζώνη στα πλάγια του κεφαλιού που συνεχίζει και στον σβέρκο. Η κοιλιά και το στήθος είναι ανοιχτόχρωμα με αχνές γραμμώσεις.
Το Σταυλοχελίδονο Hirundo rustica αγγίζει τα 21 εκατοστά και προτιμά τις αγροτικές περιοχές , χτίζοντας την μεγαλόσχημη, ανοιχτή, καλαθωτή φωλιά του σε χαλάσματα, σκεπές και κτίσματα. Έχει την χαρακτηριστική εμφάνιση του χελιδονιού, μαύρα μακριά φτερά, και μακριά ψαλιδωτή ουρά, λευκό στήθος, κοιλιά και υπογάστριο, μέτωπο και λαιμός στο χρώμα της σκουριάς, και μαυρογάλαζη ζώνη στήθους.
Όλα τα παραπάνω είδη στρώνουν την φωλιά τους εσωτερικά με πούπουλα ή μικρά χόρτα και κατά την αναπαραγωγική περίοδο μπορούν να εκτρέψουν μέχρι και δυο γενιές. Μετά το χτίσιμο της φωλιάς που επιμελείται μαζί το ζευγάρι, η θηλυκιά γεννάει 4-5 αυγά τα οποία και επωάζει για 2 εβδομάδες. Το αρσενικό αναλαμβάνει το τάισμα της θηλυκιάς και στη συνέχεια και οι δύο γονείς αναλαμβάνουν εξίσου την φροντίδα των νεοσσών. Σε 20 περίπου μέρες οι νεοσσοί έχουν απογαλακτιστεί πλήρως και ετοιμάζονται για τις πρώτες τους πτήσεις. Έτσι εξοικειώνονται και γνωρίζουν την περιοχή τους για να την αναγνωρίσουν εύκολα την επόμενη χρονιά.
Ένας από τους σπουδαιότερους λόγους που τα χελιδόνια είναι τόσο χρήσιμα πουλιά είναι ότι διατρέφονται σχεδόν αποκλειστικά με έντομα, τα οποία και συλλαμβάνουν κυρίως κατά την πτήση τους μιας και είναι κατʼ εξοχήν εναερόβια πτηνά. Ο κάθε σβόλος εντόμων που βρίσκουν για να θραφούν οι ίδιοι αλλά και οι νεοσσοί τους περιλαμβάνει μέχρι και 50 διαφορετικά έντομα, όπως μύγες, κουνούπια κτλ
